Het concept ‘digitaal’ is zo breed en is zo diep geworteld in uiteenlopende aspecten van ons leven, dat de betekenis van al deze terminologie nog moeilijk bij te houden is. Dat geldt des te meer als we moeten uitleggen wat digitale transformatie precies inhoudt. Bedrijven gebruiken ze om hun producten te maken en te verkopen, regeringen hebben het over ‘digitaal transformatiebeleid’ en ‘slimme’ gemeenschappen, en wij zien het als een manier om alles sneller, slimmer, efficiënter en winstgevender aan te pakken.
Basisterminologie: de digitale verwarring in kaart brengen
Digitalisering, digitalisatie of digitale transformatie? Wat is het verschil? De basisvormen van digitale terminologieën, vaak als synoniem gebruikt, zijn digitalisering en digitalisatie.
Digitalisering verwijst naar het technische proces waarbij analoge informatie wordt opgenomen en vervolgens omgezet naar een digitaal formaat zodat computers die informatie kunnen opslaan, verwerken en doorgeven. Het omzetten van handgeschreven of uitgetikte tekst naar een digitale vorm door hem in te scannen is bijvoorbeeld een vorm van digitalisering.
Het concept digitalisatie is ruimer. Dit proces is erop gericht verandering te brengen in de manier waarop werkzaamheden plaatsvinden en in de manier waarop mensen en bedrijven betrokken zijn en met elkaar in interactie gaan, waarbij ze verder gaan dan het toepassen van gedigitaliseerde data en digitale technologieën.
Omdat digitale transformatie er voor iedere sector en voor elkeen anders uitziet, kan er moeilijk één definitie worden gegeven die overal van toepassing is.
Algemeen genomen verwijst digitale transformatie naar de integratie van digitale technologieën in alle activiteitendomeinen, waardoor de manier waarop we deze activiteiten uitvoeren, fundamenteel verandert en naar de manier waarop ze waarde creëren voor ons en voor de maatschappij als geheel. In die zin gaat digitale transformatie over veel meer dan alleen automatisering; ze gaat over verandering en over de manier waarop technologie een aanzet zal geven tot nieuwe gewoontes, gedragingen en levenswijzen. Ze overschrijdt zowel politieke, economische, sociale, technologische, theologische, psychologische, juridische als milieugrenzen, om er maar een paar te noemen.
De drijvende factoren van digitale transformatie
1) Creativiteit
Je gelooft het misschien niet, maar een belangrijke drijvende factor van digitale transformatie is de menselijke eigenschap genaamd creativiteit. Ons vermogen om ideeën en alternatieven te genereren of te herkennen waarmee we problemen kunnen oplossen of op specifieke noden kunnen inspelen, biedt, in combinatie met de mogelijkheden die de technologie ons biedt om problemen op te lossen of nieuwe perspectieven te veranderen of ze ons eigen te maken, een nieuw gebruik en nieuwe toepassing van technologie in al onze levensdomeinen, wat een discipline uiteindelijk diepgaand kan veranderen.
Daarom moeten we het bredere plaatje in gedachten houden wanneer we het over digitale transformatie hebben. Ze bevindt zich op het kruispunt tussen technologie en creativiteit door digitale transformatie toe te passen op nieuwe contexten of contexten die anders zijn dan wat we gewend zijn, samen met een aanvaarding en brede aanname van deze technologieën omwille van hun grote toegevoegde waarde, wat uiteindelijk andere of geheel nieuwe gedragingen met zich meebrengt.
2) Diversiteit
In dezelfde lijn bevindt zich nog een factor die digitale transformatie mogelijk maakt, namelijk diversiteit. Dit gaat enerzijds over diversiteit bij methoden en instrumenten die worden ingezet bij de ondersteuning van digitale technologieën, en anderzijds over de diversiteit van zowel diegenen die deze instrumenten ontwerpen als van de mensen voor wie ze ontworpen worden. Ze zit verankerd in het feit dat de digitale transformatie veel meer te maken heeft met cultuurverandering dan met eender wat.
Bij technologie staan in de eerste plaats mensen centraal, wat maakt dat ze erop gericht is mensen te bedienen, elk met hun eigen behoeften en voorkeuren, en dus gedijt op input vanuit zo veel mogelijk perspectieven. In een volgende stap tilt het concept inclusie diversiteit op in al haar vormen (leeftijd, ras, etnische afkomst, geslacht, seksualiteit, religie, socio-economische achtergrond en persoonlijkheid) en moet het deze aspecten opnemen in alle stadia bij het creëren van technologie. Mensen vertrouwen organisaties die kunnen aantonen dat ze hen begrijpen, die hun behoeften kunnen inschatten en die kunnen innoveren op een manier die perfect bij hen past.
Diversiteit is voor ieder van ons belangrijk
In de automobielindustrie komt duidelijk naar voren waarom diversiteit belangrijk is bij de ontwikkeling van technologie. Ondanks grote vooruitgang inzake verkeersveiligheidstechnologie, toonde een studie van de University of Virginia uit 2019 aan dat vrouwen 73% meer risico lopen dan mannen om bij een auto-ongeval zwaar of dodelijk gewond te raken. Dit komt deels doordat de crash dummy die standaard door internationale veiligheidsagentschappen en door alle autofabrikanten wordt gebruikt, ontworpen is met de gemiddelde waarden voor lengte, gewicht en lichaamsstructuur van mannen.
Volgens de onderzoekers zijn vrouwen vatbaarder voor verwondingen bij auto-ongevallen omwille van een andere bot- en spierstructuur, de plaatsing van hoofdsteunen en autogordels, hun kleinere gestalte en de zetelpositie van hun voorkeur. Een mannelijke dummy kleiner maken gaat niet ver genoeg. Er zijn grote fysiologische verschillen tussen mannen en vrouwen waardoor ze heel anders reageren bij een botsing. Daarom moet er bij het ontwerpen van crashtestdummy’s rekening worden gehouden met deze biomechanische en materiële verschillen.
3) Digitale geletterdheid
Bovendien zou digitale transformatie onmogelijk zijn zonder mensen die de informatie- en communicatietechnologie kunnen aanwenden die nodig is om digitale culturen te begrijpen en erin te gedijen. Hier wordt meestal naar verwezen als digitale geletterdheid.
Digitale geletterdheid is belangrijk omdat ze ons helpt een snel veranderende wereld van technologie te begrijpen, die ons toegang verschaft tot enorme hoeveelheden informatie, maar die vaak wordt gestuurd door commerciële agenda’s en die om uiteenlopende redenen soms moeilijk te verklaren is.
Net zoals vele concepten in de digitale context, is ook digitale geletterdheid tamelijk ruim en evolueert ze net zo snel als de digitale technologieën zelf. We kunnen gerust stellen dat digitale geletterdheid meer is dan technologische knowhow. Er hoort net zo goed een waaier van ethische, sociale en reflectieve praktijken bij die deel uitmaken van werk, leren, vrije tijd en het dagelijks leven.
Digitale native of digitale immigrant: wat ben jij?
Misschien heb je al gehoord van ‘digitale natives’, de jonge generatie die is opgegroeid met smartphones, tablets of computers en die prima thuis is in technologie. En de anderen? De mensen die geboren zijn vóór de verspreiding van digitale technologie en die geen ‘native speakers’ van technologie zijn, worden ‘digitale immigranten’ genoemd.
Deze twee categorieën worden algemeen gebruikt om de houding ten opzichte van digitale technologieën bij beide groepen aan te duiden, waarbij digitale natives met meer gemak en actiever gebruikmaken van technologie en digitale immigranten worden beschouwd als minder enthousiaste gebruikers.
Toch kunnen we, zelfs als vele andere factoren iemands houding ten opzichte van technologie kunnen beïnvloeden, met zekerheid stellen dat precies deze verschillende benaderingswijzen van technologie toegevoegde waarde biedt aan de manier waarop technologie vorm krijgt. Mensen kunnen van elkaar leren. Samenwerking is van sleutelbelang want digitale immigranten hebben in eerste instantie heel wat van de technologieën uitgevonden en digitale natives zijn diegenen die ze probleemloos toepassen. Om technologie te verbeteren, zijn veel verschillende mensen met uiteenlopende kennis en ervaring onmisbaar!
De digitale kloof
Toch kan niet iedereen ten volle profiteren van de voordelen van de digitale samenleving, aangezien sommige mensen geen toegang hebben tot moderne informatie- en communicatietechnologie (ICT). Dit verschijnsel heet de ‘digitale kloof’, en ook al werd hier oorspronkelijk alleen de vraag naar internettoegang mee bedoeld (wie had internetverbinding en wie niet), de term omvat nu ook de gebruikerskloof (gebrek aan digitale vaardigheden, wat het werken met technologie bemoeilijkt) en de kloof van gebruikskwaliteit (de kennis om goed gebruik te maken van digitale technologieën en er zo veel mogelijk uit te halen).
We moeten ons bewust zijn van de uitdagingen die uitgaan van de digitale kloof want ze ontneemt sommige burgers essentiële ontwikkelingsinstrumenten, wat de samenleving als geheel negatief beïnvloedt, onder meer door meer werkloosheid, sociale ongelijkheid en een groeiend risico op marginalisering.
Het proces van digitale transformatie is continu en ontwricht aldoor de ene sector na de andere. In het volgende onderdeel gaan we in op de sectoren die hier het sterkst door beïnvloed zijn en bekijken we wat dit voor de toekomst betekent.
