Επειδή η έννοια του «ψηφιακού» έχει μεγάλο εύρος και εδράζεται σε πολλές διαφορετικές πτυχές της ζωής μας, είναι δύσκολο να παρακολουθούμε τι σημαίνει πια όλη αυτή η ορολογία. Ακόμα περισσότερο όταν θέλουμε να εξηγήσουμε τι είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός. Οι εταιρείες τον χρησιμοποιούν για να δημιουργούν και να πωλούν τα προϊόντα τους, οι κυβερνήσεις μιλούν για «πολιτικές ψηφιακού μετασχηματισμού» και «έξυπνες» κοινωνίες, κι εμείς τον βλέπουμε ως έναν τρόπο για να κάνουμε τα πάντα ταχύτερα, εξυπνότερα, αποτελεσματικότερα και επικερδέστερα.
Βασική ορολογία: χαρτογράφηση της ψηφιακής σύγχυσης
Ψηφιακοποίηση, ψηφιοποίηση ή ψηφιακός μετασχηματισμός; Ποια είναι η διαφορά; Οι βασικότεροι όροι της ψηφιακής ορολογίας, που χρησιμοποιούνται συχνά ως συνώνυμα, είναι η ψηφιακοποίηση και η ψηφιοποίηση.
Η ψηφιακοποίηση αναφέρεται στην τεχνική διαδικασία μετασχηματισμού των αναλογικών πληροφοριών μέσω της κωδικοποίησής τους σε ψηφιακή μορφή προκειμένου οι υπολογιστές να μπορούν να αποθηκεύουν, να επεξεργάζονται και να μεταδίδουν αυτές τις πληροφορίες. Για παράδειγμα, η μετατροπή χειρόγραφου ή δακτυλογραφημένου κειμένου σε κείμενο με ψηφιακή μορφή σαρώνοντάς το αποτελεί παράδειγμα ψηφιακοποίησης.
Από την άλλη, η ψηφιοποίηση είναι ευρύτερη έννοια. Είναι η διαδικασία που στοχεύει να αλλάξει τον τρόπο εργασίας και να μετασχηματίσει τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα και οι εταιρείες μετέχουν κι αλληλεπιδρούν, πέρα από την εφαρμογή των ψηφιοποιημένων δεδομένων και των ψηφιακών τεχνολογιών.
Επειδή ο ψηφιακός μετασχηματισμός διαφέρει μεταξύ τομέων και ατόμων, ο ορισμός του με τρόπο που να ισχύει για όλες τις περιπτώσεις είναι δύσκολος.
Σε γενικές γραμμές, ο ψηφιακός μετασχηματισμός αναφέρεται στην ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών σε όλους τους τομείς δραστηριότητας με αποτέλεσμα θεμελιώδεις αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο εκτελούμε αυτές τις δραστηριότητες και στο πώς οι ψηφιακές τεχνολογίες προσδίδουν αξία σε εμάς και την κοινωνία γενικότερα. Υπό αυτήν την έννοια, ο ψηφιακός μετασχηματισμός εμπερικλείει πολλά περισσότερα από μόνο την αυτοματοποίηση. Εμπερικλείει την αλλαγή και τον τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία θα αλλάξει τις συνήθειες, τη συμπεριφορά και τη ζωή μας. Υπερβαίνει όλα τα σύνορα όπως, μεταξύ άλλων, τα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, τεχνολογικά, θρησκευτικά, ψυχολογικά, νομικά και περιβαλλοντικά.
Οι κινητήριες δυνάμεις για τον ψηφιακό μετασχηματισμό
1) Δημιουργικότητα
Είτε το πιστεύετε είτε όχι, μια βασική κινητήρια δύναμη του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι ένα βασικό γνώρισμα του ανθρώπου, η δημιουργικότητα. Είναι η ικανότητά μας να δημιουργούμε ή να αναγνωρίζουμε ιδέες και εναλλακτικές λύσεις για την επίλυση προβλημάτων ή την ικανοποίηση συγκεκριμένων αναγκών, σε συνδυασμό με τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία για την επίλυση προβλημάτων ή την αλλαγή ή απόκτηση νέων προοπτικών, που οδηγεί σε νέες χρήσεις και εφαρμογές της τεχνολογίας σε όλους τους τομείς της ζωής μας και τελικά σε έναν εις βάθος μετασχηματισμό ενός κλάδου.
Όταν μιλάμε για ψηφιακό μετασχηματισμό, πρέπει συνεπώς να εξετάζουμε όλες τις παραμέτρους. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός βρίσκεται εκεί που διασταυρώνονται η τεχνολογία με τη δημιουργικότητα όσον αφορά την εφαρμογή του σε νέα ή διαφορετικά από τα συνήθη πλαίσια, σε συνδυασμό με την αποδοχή και την ευρεία υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών χάρη στην υψηλή προστιθέμενη αξία τους, κάτι που οδηγεί τελικά σε αλλαγή συμπεριφορών ή σε εντελώς νέες συμπεριφορές.
2) Διαφορετικότητα
Ακολουθώντας αυτό το νήμα, φθάνουμε σε έναν άλλο παράγοντα που καθιστά τον ψηφιακό μετασχηματισμό δυνατό και αυτός είναι η διαφορετικότητα. Από τη μία πλευρά, μιλάμε για την ποικιλία των μεθόδων και των εργαλείων που χρησιμοποιούνται για να υποστηρίζουν τις ψηφιακές τεχνολογίες, και από την άλλη, για τη διαφορετικότητα αυτών που σχεδιάζουν αυτά τα εργαλεία καθώς και των αποδεκτών των εργαλείων. Εδράζεται στο γεγονός ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός αφορά πραγματικά τις πολιτισμικές αλλαγές περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
Κατ’ ουσία, η τεχνολογία είναι εξαιρετικά ανθρωποκεντρική, κάτι που σημαίνει ότι έχει σχεδιαστεί με γνώμονα τους ανθρώπους, τις διαφορετικές ανάγκες και προτιμήσεις τους, και αναπτύσσεται ως εκ τούτου από τη συνεισφορά που προέρχεται από όσον το δυνατόν περισσότερες οπτικές. Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, η έννοια της ένταξης προάγει τη διαφορετικότητα σε όλες τις μορφές της – σε σχέση με την ηλικία, τη φυλή, την εθνικότητα, το φύλο, τον γενετήσιο προσανατολισμό, τη θρησκεία, το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο και την προσωπικότητα– και επιδιώκει να τις συμπεριλαμβάνει σε όλα τα στάδια δημιουργίας της τεχνολογίας. Οι άνθρωποι εμπιστεύονται οργανισμούς που μπορούν να δείχνουν ότι τους καταλαβαίνουν, προβλέπουν τις ανάγκες τους και καινοτομούν με τρόπο πραγματικά εξατομικευμένο σε αυτούς.
Η διαφορετικότητα είναι σημαντική για όλους μας
Ο λόγος για τον οποίο η διαφορετικότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η τεχνολογία, καταδεικνύεται στην αυτοκινητοβιομηχανία. Παρά τα σημαντικά επιτεύγματα στην τεχνολογία της οδικής ασφάλειας, μια έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2019 από το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια έδειξε ότι οι γυναίκες είχαν 73% περισσότερες πιθανότητες να τραυματιστούν σοβαρά ή θανατηφόρα σε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα από τους άντρες. Αυτό συμβαίνει εν μέρει διότι το ανδρείκελο σύγκρουσης, το οποίο χρησιμοποιείται ως πρότυπο από τις υπηρεσίες διεθνούς ασφάλειας και όλους τους κατασκευαστές αυτοκινήτων, έχει σχεδιαστεί με γνώμονα το μέσο αντρικό σώμα ως προς το ύψος, το βάρος και την κατατομή του σώματος της δοκιμής.
Οι ερευνητές λένε ότι οι γυναίκες είναι περισσότερο επιρρεπείς σε τραυματισμούς κατά τη διάρκεια αυτοκινητιστικών ατυχημάτων λόγω των διαφορών του μυοσκελετικού συστήματός τους, της θέσης του κεφαλιού και των περιορισμών της ζώνης ασφαλείας, καθώς και του μικρότερου ύψους τους και της προτιμώμενης καθιστικής στάσης. Δεν αρκεί να χρησιμοποιήσουμε ένα ανδρείκελο σύγκρουσης αντρικών διαστάσεων και να το σμικρύνουμε. Υπάρχουν σημαντικές φυσιολογικές διαφορές ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες που τους οδηγούν να αντιδρούν διαφορετικά κατά τη διάρκεια ενός αυτοκινητιστικού δυστυχήματος. Για αυτόν τον λόγο είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη αυτές τις διαφορές εμβιομηχανικής και τις ουσιαστικές διαφορές κατά τον σχεδιασμό των ανδρείκελων για τις δοκιμές σύγκρουσης.
3) Ψηφιακή παιδεία
Επιπλέον, ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν θα ήταν δυνατός εάν οι άνθρωποι δεν είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν την τεχνολογία των πληροφοριών και επικοινωνιών που απαιτείται για να κατανοούν τους ψηφιακούς πολιτισμούς και να εξελίσσονται σε αυτούς. Γενικά αυτό αναφέρεται ως ψηφιακή παιδεία.
Η ψηφιακή παιδεία έχει καθοριστική σημασία διότι μας βοηθά να κατανοούμε τον γοργά αναπτυσσόμενο κόσμο της τεχνολογίας ο οποίος μας δίνει πρόσβαση σε μεγάλες ποσότητες πληροφοριών, αλλά και ο οποίος καθοδηγείται συχνά από εμπορικούς σκοπούς, κάτι που για πολλούς λόγους είναι δύσκολο να ερμηνευθεί.
Όπως πολλές έννοιες που σχετίζονται με την ψηφιακή σφαίρα, η ψηφιακή παιδεία είναι μια αρκετά ευρεία έννοια που εξελίσσεται τόσο γρήγορα όσο εξελίσσονται και οι ίδιες οι ψηφιακές τεχνολογίες. Μπορούμε να πούμε ότι η ψηφιακή παιδεία είναι κάτι περισσότερο από τεχνογνωσία σε θέματα τεχνολογίας. Περιλαμβάνει μια σειρά από ηθικές, κοινωνικές και αναστοχαστικές ηθικές που αφορούν την εργασία, τη μάθηση, την ψυχαγωγία και την καθημερινότητα.
Ψηφιακοί ιθαγενείς ή ψηφιακοί μετανάστες: τι είστε;
Ίσως έχετε ακούσει σχετικά με τους «ψηφιακούς ιθαγενείς»: είναι η νέα γενιά που μεγάλωσε χρησιμοποιώντας smartphone, tablet ή υπολογιστές και νιώθει εξοικειωμένη με την τεχνολογία. Και όλοι οι άλλοι; Όσοι γεννήθηκαν πριν την διάδοση της ψηφιακής τεχνολογίας και δεν είναι η τεχνολογία η «μητρική τους γλώσσα», αναφέρονται ως «ψηφιακοί μετανάστες».
Αυτές οι δύο κατηγορίες χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν σε γενικές γραμμές τη συμπεριφορά των δύο ομάδων προς τις ψηφιακές τεχνολογίες, με τους ψηφιακούς ιθαγενείς να είναι πιο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία και ενεργοί χρήστες της, ενώ οι ψηφιακοί μετανάστες θεωρούνται λιγότερο ενθουσιώδεις χρήστες.
Ωστόσο, ενώ υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά ενός ατόμου προς την τεχνολογία, μπορούμε με σιγουριά να πούμε ότι αυτές ακριβώς οι διαφορές στην προσέγγιση της τεχνολογίας προσθέτουν αξία στο πώς διαμορφώνεται η τεχνολογία. Πρόκειται για μια ευκαιρία να μάθουμε ο ένας από τον άλλον. Η συνεργασία είναι κλειδί διότι οι ψηφιακοί μετανάστες έχουν εφεύρει πολλές από τις τεχνολογίες εξαρχής, ενώ οι ψηφιακοί ιθαγενείς είναι αυτοί που τις χρησιμοποιούν με ευχέρεια. Το να υπάρχουν διαφορετικοί άνθρωποι με διαφορετικές ικανότητες και εμπειρίες είναι σημαντικό για τη βελτίωση της τεχνολογίας!
Το ψηφιακό χάσμα
Ωστόσο, δεν έχουν όλοι τη δυνατότητα να επωφεληθούν πλήρως από τα πλεονεκτήματα μιας ψηφιακής κοινωνίας, καθώς ορισμένοι άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση στη σύγχρονη τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ). Το φαινόμενο ονομάζεται «ψηφιακό χάσμα» και μολονότι στην αρχή αναφερόταν μόνο στο ερώτημα της πρόσβασης στο διαδίκτυο, δηλ. ποιος μπορεί να συνδέεται στο διαδίκτυο και ποιος όχι, ο όρος έχει διευρυνθεί ως προς τη σημασία του και συμπεριλαμβάνει το χάσμα στη χρήση (έλλειψη των ψηφιακών δεξιοτήτων κάτι που εμποδίζει τον χειρισμό της τεχνολογίας) και την ποιότητα που χαρακτηρίζει το χάσμα στη χρήση (γνώση για την ορθή χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών και την αξιοποίησή τους στο έπακρο).
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις προκλήσεις που αναφύονται από το ψηφιακό χάσμα διότι το ψηφιακό χάσμα στερεί από ορισμένους πολίτες ουσιαστικούς πόρους ανάπτυξης, με αρνητικές επιπτώσεις για την κοινωνία εν γένει, όπως, μεταξύ άλλων, την αύξηση της ανεργίας, τις κοινωνικές ανισότητες και τον αυξημένο κίνδυνο περιθωριοποίησης.
Η διαδικασία του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι συνεχής και συνεχίζει να παρεμποδίζει τον έναν τομέα μετά τον άλλον. Στην επόμενη ενότητα, θα δούμε τους τομείς που έχουν επηρεαστεί περισσότερο και τι σημαίνει αυτό για το μέλλον.
